Nederlandse bovenwereld zit dik in de cannabismarkt
Informatie over de scene
Over deze kaart
Over deze kaart
Het Financieele Dagblad en Investico publiceren in deze interactieve kaart een selectie van openbare informatie uit het Kadaster, Company.info en Kamer van Koophandel. De selectie bestaat uit de bedrijfsnaam en de voornaam of roepnaam plus de achternaam van de vermoedelijke ubo (‘ultimate beneficial owner’ – uiteindelijk belanghebbende) - dan wel de vermoedelijk vertegenwoordiger van de ubo - van zowel coffeeshop, de pandeigenaar van de coffeeshop en de eventuele hypotheekverstrekker van de pandeigenaar van de coffeeshop.

Van hypotheken is het jaar van verstrekking en van natuurlijke personen zo mogelijk het geboortejaar vermeld. Het Kadaster handhaaft met enige regelmaat de registratie van inmiddels afgeloste hypotheken. Iedereen die onjuistheden meent tegen te komen, wordt vriendelijk verzocht dit gedocumenteerd te melden bij coffeeshops@fd.nl.

Toon netwerklijnen voor:
Uitbaters
Pandeigenaren
Hypotheekverstrekkers

Banken, bekende bedrijven, topondernemers en (semi)publieke instellingen als woningcorporaties hebben grote financiële belangen bij wietverkopende Nederlandse coffeeshops. De vier grootbanken Rabo, ING, ABN Amro en Volksbank hebben bijvoorbeeld 171 wietwinkels in onderpand voor € 1,1 mrd aan hypotheekleningen aan huisbazen van cannabisshops.

Een derde van de pandeigenaren van de 570 wietwinkels betaalt zo met huurpenningen uit de verkoop van softdrugs zijn bankfinanciering. Dit blijkt uit een inventarisatie door Het Financieele Dagblad en onderzoeksorganisatie Investico van data uit onder meer Kadaster en Kamer van Koophandel.

De grote rol van banken in de cannabissector verrast criminoloog professor Dirk Korf. ‘Want coffeeshops hebben soms wel een pinautomaat, maar zij klagen juist altijd dat banken geen zaken met hun branche willen doen.’ De voorzitter van de Bond van Cannabis Detaillisten, Joachim Helms, reageert om dezelfde reden verrast. De Volksbank en Van Lanschot verzeilden enkele jaren geleden nog in rechtszaken omdat deze banken vanwege witwasrisico’s en reputatieschade zelfs af wilden van bestaande betaalrekeningen van coffeeshops.

Deze productie is een samenwerking
tussen het FD en Investico:

Wietwinkeliers vinden ook moeilijk een nieuwe bank. Dat was aanleiding voor het ministerie van Financiën en de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) om januari 2010 af te kondigen dat banken minder moeilijk gaan doen tegen coffeeshops. Uit het FD/Investico-onderzoek blijkt nu dat de houding van banken tegenstrijdig was. Terwijl banken enerzijds coffeeshops als klant probeerden te mijden, namen banken anderzijds wel op grote schaal coffeeshops in onderpand voor geldleningen.

Het grootste deel (86%) van de hypotheekleningen die twaalf banken verstrekten met coffeeshops als onderpand dateert van voor de versoepelingsbrief van NVB en Financiën uit 2010. Contrair deze versoepelingsbrief melden verscheidene banken in hun reacties op de onderzoeksbevindingen van FD/Investico dat de afgelopen terughoudender zijn geworden in de vastgoedfinanciering met coffeeshops als onderpand. De Volksbank en ABN Amro zeggen daar inmiddels zelfs geen nieuwe leningen op te verstrekken.

Naast banken hebben meer geledingen uit de bovenwereld grote belangen bij coffeeshops. Zo zijn woningbouwcorporaties huurbaas van 46 cannabiswinkels. De Amsterdamse woningcorporatie Ymere is bijvoorbeeld verhuurder van 8 coffeeshops, bevestigt een woordvoerder. De corporatie is daar inmiddels ongelukkig mee: ‘Dit doen we niet meer. Ymere sluit geen nieuwe huurcontracten af met coffeeshops.’ Ook corporatie De Key zegt hiermee te stoppen.

46 wietwinkels hebben een woningbouwcorporatie als huurbaas

Elf ondernemers die volgens het tijdschrift Quote tot de duizend rijkste Nederlanders horen, hebben belangen bij 18 coffeeshops. Beursfondsen, vastgoedconcerns, buitenlandse banken, verzekeraars, bierbrouwers, advocaten, de directeur-grootaandeelhouder van een groot deurwaarderskantoor, registeraccountants, een Nijenrode-docent en hoge ambtenaren bezitten coffeeshoppanden of financieren die. Acht wietwinkels zijn eigendom van zeven gemeenten. Zelfs de Belastingdienst heeft twee coffeeshops hypotheekleningen verstrekt met de coffeeshop als onderpand.

Bij 30% (173) van de coffeeshops is het pand in handen van de exploitant

Ruim de helft (310) van de cannabiswinkels heeft zo een exploitant, pandeigenaar of financier die kan worden gekenschetst als afkomstig uit de klassieke bovenwereld. Bij minder dan de helft (256) van de coffeeshops zijn in openbare bronnen criminogene antecedenten te vinden van de exploitant, pandeigenaar of hypotheekfinancier. Bij een kwart (134) van de coffeeshops zijn er aanwijzingen voor betrokkenheid van boven- en onderwereld. ‘Ondermijning, waarbij de onderwereld invloed krijgt in de bovenwereld, holt onze samenleving uit en moet daarom worden tegengegaan,’ reageert het college van procureurs-generaal van het Openbaar Ministerie op deze onderzoeksbevindingen.

De criminoloog professor Cyrille Fijnaut bepleit naar aanleiding van het onderzoek om ‘de branche nog eens stelselmatig door te lichten’. Het verbaast hem niet dat banken een sterke positie hebben in de huisvesting van coffeeshops. ‘Veel coffeeshops draaien een behoorlijke omzet en vormen, in termen van afbetaling van leningen of betaling van huren, dus geen financieel risico.’

Acht wietwinkels zijn eigendom van zeven gemeenten

Het FD/Investico-onderzoek is het eerste dat ook naar het vastgoed kijkt. Aanleiding voor het onderzoek is dat een kamermeerderheid eerder dit jaar een D66-wetsvoorstel aanvaardde voor verdere regulering van de cannabismarkt. FD en Investico brengen nu de spelers in kaart van een bedrijfstak die mogelijk wordt gelegaliseerd. Wetenschappers ramen de jaaromzet van de coffeeshops op € 1 mrd. Coffeeshops verkopen met gemeentelijke vergunningen illegaal geproduceerde producten. De illegale wietteelt bleef in dit onderzoek buiten beschouwing.

Gemeenten blijken bij de vergunningverlening aan coffeeshops nauwelijks acht te slaan op antecedenten van de verhuurders of hypotheekfinanciers van coffeeshops. De gemeente Amsterdam claimt bijvoorbeeld de hoofdstedelijke coffeeshops schoon te hebben geveegd. Maar FD en Investico vinden in openbare bronnen criminogene antecedenten van 53 van de Amsterdamse coffeeshops, vaak via de verhuurder of hypotheekverstrekker van de wietwinkel.

Deel 2
Ondernemers en banken worstelen met zakelijke dilemma’s cannabis

Penetrante wietlucht en jeugddelinquentie. Dat groezelige beeld van de Nederlandse coffeeshop is bij de helft van de 570 wietwinkels rijp voor een upgrade. De bovenwereld heeft zich namelijk stevig in de cannabissector gevestigd.

Onderzoek van Het Financieele Dagblad en Investico wijst uit dat gevestigde partijen in minstens 310 coffeeshops een belang hebben in de exploitatie, huisvesting of financiering. Bijna alle grote Nederlandse banken, behalve Triodos, blijken coffeeshops in de boeken te hebben. Zoals een Rabobank, die niet alleen 82 coffeeshops in onderpand heeft voor verstrekte leningen, maar via een vastgoedportefeuille zelf ook huisbaas is van twee coffeeshops. De lokale Rabobank Enschede-Haaksbergen had decennialang zelfs een commissaris die persoonlijk geld leende aan de lokale wietwinkel.

De vier grootbanken hebben in totaal 171 coffeeshops in onderpand met een totale waarde van €1,1 mrd

Een opvallende rol op de coffeeshopmarkt speelt ook de erevoorzitter van de Europese Kamer van Koophandel in Korea, Frans Hampsink. In 2013 neemt hij het pand met daarin de Amsterdamse coffeeshop Green House op het Waterlooplein in onderpand voor een lening van € 400.000 aan de exploitant annex pandeigenaar van de wietwinkel, de als ‘King of Cannabis’ bekend staande Arjan Roskam.

Hampsink beantwoordt in eerste instantie geen vragen, maar laat in tweede instantie weten dat hij het ‘irrelevant’ acht dat zijn onroerendgoedlening betrekking heeft op een coffeeshop. Zwijgzaamheid kenmerkt meer entrepreneurs in deze wereld. Zoals de elf ondernemers die volgens Quote tot de duizend rijkste Nederlanders horen en een positie in de cannabisdetailhandel blijken te hebben. Van Henk de Vries (Q254) was dat al wel bekend. Hij is ook de enige uit de Quote-lijst die zelf wietwinkels runt: vijf Bulldog-coffeeshops in Amsterdam.

Het unieke interieur van coffeeshop Hi/Lo aan de Croeselaan in Utrecht. Foto: Kasia Gatkowska / Ontwerp: Workshop of Wonders

Huisbaas en/of hypotheekverstrekker van coffeeshops blijken ook te zijn de multimiljonairs Jan Verhagen (Q45) van vastgoedbedrijf Libra (3 shops), Ebe van Riesen (Q986) en Jeroen Kool (Q980) met samen twee shops, Maurits en Salomon Caransa (Q85 – 2 shops), Willem Honselaar (Q226 - 2) en de Haagse gokbaas Joop van Ham (Q648) 3, waarvan 2 met William van der Vliet (Q651). Belangen in elk 1 coffeeshop hebben Hans Vahstal (Q558), Jan Bun en Suzan Bun (Q287).

Elf rijke Nederlanders uit de Quote 500 hebben belangen bij 18 coffeeshops

De bovenwereld in de cannabis is rijkgeschakeerd. Zo leidt René Schuman niet alleen via een stichting administratiekantoor het middelgrote Schuman Incasso & Gerechtsdeurwaarders. Daarnaast is hij ook de weinig mededeelzame mede-eigenaar van de BV die de Wageningse wietwinkel Side-Walk verhuurt.

De uitgetreden Limburgse advocaat Maria Straatman wil wel uitleggen waarom zij in 2001 tegen 10% rente € 50.000 leende aan de exploitanten van coffeeshop Club88 in Geleen voor de aankoop van hun pand. De toenmalig strafpleiter kreeg de coffeeshop in onderpand. ‘Dit zijn mensen die met toestemming van de overheid een bedrijf startten, en niet in de gelegenheid waren geld te lenen via de reguliere kanalen.’

‘Met de kennis van nu zou ik dat natuurlijk niet meer doen,’ zegt Straatman. ‘Want het romantische sfeertje van destijds rond softdrugs is wel weg. Er hangt in het algemeen nu de nare zweem aan van criminele organisaties.’ Haar hypotheeklening staat in het Kadaster geregistreerd, maar is volgens Straatman na tien jaar afgelost. ‘Ik heb een akte van royement.’ Er staan vaker hypotheken in het Kadaster die volgens betrokkenen zijn afgelost.

Het kantoor van Leidseplein Beheer bv, de eigenaar van Nederlands bekendste coffeeshop The Bulldog. Foto: Elmer van der Marel voor het FD

Straatman verdedigde wiettelers en een growshop, maar haar geldleners waren geen cliënt. In de Kamer van Koophandel staat zij afgelopen week nog als secretaris/penningmeester van de Stichting Derdengelden advocaten Straatman en Beckers. Die laatste is de strafpleiter André Beckers, die menig coffeeshop bijstaat. Maar ook de Kamer van Koophandel loopt volgens Straatman achter. ‘De stichting is recentelijk ontbonden.’

De SBI-code in het Handelsregister voor coffeeshop Jemig de Pemig in Almelo dekt de werkelijkheid ook niet: ‘Dagbehandelcentrum voor verslavingszorg’. Een afkickkliniek die drugs verkoopt? ‘Dat dateert van de oprichting van de coffeeshop in opdracht van de gemeente in de jaren negentig,’ legt voormalig VVD-wethouder Jos Wolterink uit. Zijn Accountants- en Belastingadvieskantoor Wolterink is sinds 2007 voorzitter van de wietwinkel. ‘Een coffeeshop kon indertijd onmogelijk een bankrekening openen.’ Vandaar de keuze voor de omschrijving dagbehandelcentrum. ‘Dat laat ik mooi zitten,’ zegt Wolterink. ‘Daar ga ik niet moeilijk over doen.’

‘Het gaat mij om het rendement.’
Hoge NZa-ambtenaar met hypotheeklening aan coffeeshop

Van pragmatisme in de gezondheidszorg geeft ook de manager van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) blijk die in 2009 tegen 8% rente een hypotheeklening van € 70.000 gaf aan een Haagse coffeeshopexploitant voor de aankoop van zijn pand. ‘Het gaat mij om het rendement,’ legt de hoge NZa-ambtenaar onomwonden uit. Een belegging dus. ‘De gemeente zag geen enkel probleem,’ aldus de zorgtoezichthouder.

In plaats van rechtstreeks zaken te doen met een coffeeshop, kunnen beleggers ook delen in de verkoopwinst in Nederland op softdrugs via een dozijn beursfondsen. Het beursgenoteerde vastgoedconcern Vastned incasseert bijvoorbeeld als pandeigenaar annex verhuurder huurpenningen uit de verkoop van cannabis door de Amsterdamse coffeeshop Old Church. Beursfonds Heineken verstrekte hypotheekleningen aan de pandeigenaren van de coffeeshops Nagtegaal in Amsterdam, De Brug in Alkmaar en Alien in Steenwijk met wietwinkels als onderpand. De beursgenoteerde brouwers Asahi en AB InBev hebben via hun dochter Grolsch en dochter Oranjeboom geld geleend aan de pandeigenaren van een coffeeshop met elk een wietwinkel als onderpand.

Beursgenoteerde brouwers Heineken, Asahi (Grolsch) en AB InBev (Oranjeboom) hebben geld uitgeleend met een coffeeshop als onderpand

Beursgenoteerde buitenlandse banken als Svenska Handelsbanken, Deutsche Bank en Crédit Agricole hebben respectievelijk 2, 2 en 1 coffeeshop(s) in onderpand voor geldleningen aan de pandeigenaren. De beursgenoteerde verzekeraar Nationale-Nederlanden twee. De bankiers van Van Lanschot vier.

Voor beleggers die meer blootstelling aan de cannabismarkt zoeken, zijn er aandelen ING of ABN Amro. ING heeft 44 coffeeshops in onderpand voor € 265 mln aan hypotheekleningen. Niks mis mee, volgens de woordvoerder. ‘Coffeeshops worden gedoogd’. Als toelichting verwijst ING naar haar ‘Financieel Economische Criminaliteit Beleid’. De bank ontwijkt de vraag hoe dat rijmt met criminele antecedenten in openbare bronnen voor 15 van de wietwinkels die ze in onderpand heeft.

De beursgenoteerde maar nog halve staatsbank ABN Amro heeft 30 coffeeshops als zekerheid voor € 258 mln aan leningen. Waarschijnlijk een erfenis van de oude ABN Amro, aldus de woordvoerder. ‘Het huidige ABN Amro voert vanwege de risico’s een terughoudend beleid en biedt coffeeshops alleen basisbankdiensten aan. Geen kredieten en hypotheken. Coffeeshops zijn heel duidelijk een verhoogde risico-branche, omdat ze vaak opereren op de scheidslijn legaal/illegaal.’ Volgens hem kan de bank ook coffeeshops in onderpand hebben door een privé-hypotheek voor een woonhuis met een zakelijke deelbestemming. Bij leningen aan vastgoedkopers is de bank minder terughoudend dan bij financiering van coffeeshops.

Terwijl banken coffeeshops als klant proberen te mijden, namen ze toch op grote schaal wietwinkels in onderpand

Staatsbank de Volksbank heeft 14 coffeeshops als onderpand voor geldleningen. Daarvan zijn er volgens de woordvoerder inmiddels 9 afgelost of overgesloten bij een andere bank. ‘Want sinds 2010 aanvaarden wij geen coffeeshops meer als onderpand voor een lening. Die regel leggen wij ons zelf op. Coffeeshops zijn net als prostitutie geen branche waarmee wij ons willen identificeren.’

De grootste partij op de coffeeshopmarkt is de Rabo met 82 coffeeshops in onderpand voor ruim een half miljard leningen. Negen leningen verstrekte de bank aan een pandeigenaar die ook coffeeshopexploitant is. Tegen de helft (39) van de coffeeshops bij de Rabo in onderpand heeft volgens openbare bronnen criminele antecedenten. ‘Reken maar dat dat soort dingen bij onze screening ook boven water komen,’ bezweert Eiso Bos op het Rabo-hoofdkantoor in Utrecht.

Bos leidt het nieuwe gecentraliseerde team van 450 mensen dat sinds anderhalf jaar Rabo-klanten met ‘complexere integriteitsrisico’s’ onderzoekt. Zoals coffeeshops. Deze extra controlelaag heeft de Rabo geïnstalleerd bovenop het ‘customer due diligence’ (cdd) van de lokale Rabo-banken. ‘Want in het grijze gebied dat het gedoogbeleid veroorzaakt, kunnen lokale banken onvoldoende ervaring opbouwen en dat kan problemen opleveren,’ legt Rabo-compliancemanager Wibout de Klijne uit.

‘Bij alle banken zou je tien jaar geleden zijn uitgelachen als je had voorspeld dat honderden mensen bezig zouden zijn met klantenonderzoeken,’ zegt De Klijne. ‘Het kost veel moeite en toch glippen er nog dingen doorheen.’ ‘Coffeeshops behoren tot een verhoogde risicobranche. Er klinkt dan sowieso een waarschuwende “ping”,’ aldus Bos. ‘De hele riedel van checks en balances wordt dan geactiveerd, waarbij we vooral bijzonder goed naar de geldstromen kijken,’ zegt collega-compliance-officer Arthur Rotgers. ‘Daar zit een groter risico van witwassen, want hun verkoop is toegestaan, maar de inkoop is niet gelegaliseerd. Dus geen girale betalingen. Dat is het spanningsveld.’

Achttien coffeeshops hebben een buitenlandse hypotheekverstrekker

Net als ABN Amro en Volksbank zeggen de bankiers van de Rabo dat hun bank terughoudender is geworden tegenover coffeeshops. Bos: ‘Relatief veel van deze klanten zijn van voor 2010 of ze hebben een vastgoedachtergrond.’ Rotgers: ‘Maar afscheid nemen van een klant kan niet zomaar. We moeten dan eventueel voor de rechter aantoonbaar kunnen maken dat de bank schade lijdt door de coffeeshop.’ ‘Het is echt een dilemma,’ aldus Bos. ‘Als samenleving wil je namelijk ook geen ondergrondse non-bankable community.’

‘De banken staan als poortwachter voor de integriteit van het financiële systeem tegenover een probleem dat de overheid nog niet heeft weten te lossen,’ analyseert De Klijne. ‘Aan de ene kant gedoogbeleid en aan de andere kant strengere regels voor banken. Dat bijt,’ zegt Rotgers. ‘Als je puur naar transparantie van betalingsverkeer kijkt, is legalisering ook van de achterdeur van de coffeeshop een goed idee,’ concludeert De Klijne. ‘Als die schimmigheid weg zou zijn, kan de bank minder mensen inzetten voor de achterkant van de economie. Maar we begrijpen heel goed dat daar ook maatschappelijke nadelen tegenover staan hoor.’

Deel 3
Reacties van financiers, experts en gemeenten
Businessclub

Registeraccountant Jan Holtkamp was van 1988 tot in 2010 commissaris van de middelgrote Rabobank in Enschede. Als toezichthouder besliste hij mee over het beleid en de benoeming van de directie. Hij was dertig jaar bestuurder van de Gouden Talenten Businessclub van FC Twente en lid van de Twentse Ondernemers Sociëteit. Deze regionale notabele verstrekte volgens het Kadaster privé in 2004 en 2007 voor acht en drie jaar in drie hypotheekleningen € 175.000 aan de exploitant/pandeigenaar van coffeeshop Grasshopper. Tegen 7% rente en de wietwinkel als onderpand. ‘Privétransacties,’ reageert Holtkamp. Volgens Rabo staat het commissarissen van lokale banken vrij privé geld uit te lenen. De fiscus legde in 2015 beslag op de wietwinkel.

In ongeveer de helft van de Brabantse coffeeshops heeft de bovenwereld een belang
Narco-provincie

Het eerder dit jaar verschenen boek 'De achterkant van Nederland' omschrijft de wietmarkt als het domein van een 'onderklasse' uit 'volkswijken'. Daardoor zou met name Noord-Brabant langzamerhand een narco-provincie zijn. Maar uit het onderzoek van FD/Investico blijkt dat de bovenwereld - zoals banken, woningcorporaties of Quote-500-entrepreneurs - een belang heeft in de exploitatie, huisvesting of hypotheekverstrekking van 22 van de 43 Brabantse coffeeshops. Hetgeen overigens niets zegt over de andere coffeeshops. 'Dit geeft nog eens de dubbelheid aan van het drugsbeleid en van de Nederlandse samenleving', reageert professor Pieter Tops, coauteur van De achterkant van Nederland. 'De markt heeft geen moraal, zal wel de reactie zijn, en: coffeeshops mogen toch van de wet. Maar er wordt op wel heel grote schaal geïnvesteerd in een wereld, waarvan bekend is dat deze deels stevige relaties heeft met criminele organisaties. Men investeert - ongetwijfeld formeel legaal - in een wereld die illegaal is en verdient daarmee veel geld. Dat is ook ondermijnend.'

Blinde vlek

Gemeenten kijken bij coffeeshops nauwelijks naar de huisbaas of hypotheekfinancier. Tientallen personen met antecedenten houden daardoor belangen bij coffeeshops. Huisbaas van de Amsterdamse coffeeshop Rockland is bijvoorbeeld Raffaele Imperiale. De ‘Koning van de drugs’ van de Napolitaanse camorra die twee dit jaar teruggevonden gestolen Van Goghs bezat. Huisbaas van coffeeshop De Keeper in Amsterdam is een stichting van Bertus Cirkel. De gemeente probeerde hem eerder moeizaam van de Wallen te verdrijven. Zijn advocaat geeft geen commentaar. Panden van de Haarlemse coffeeshops Maximillian, The Snoop en Take Away zijn van de broers van Kris J. – de criminele politie-infiltrant en drugssmokkelaar uit de IRT-affaire. Niks mis mee, reageert gemeente Haarlem. Na vragen van FD/Investico start Amsterdam een eigen onderzoek.

Terugtrekkende beweging

De afkondiging door de minister van Financiën en de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) januari 2010 van een soepeler dienstverlening tegenover coffeeshops in het betalingsverkeer is – enigszins paradoxaal – deels ook gepaard gegaan met terugtrekkende bewegingen, blijkt uit reacties op de FD/Investico-bevindingen. De Volksbank zegt sinds 2010 geen nieuwe hypotheekleningen op coffeeshops te verstrekken. De nieuwe ABN Amro is daar ook mee opgehouden. De Rabo rept van terughoudendheid en noemt de coffeeshops in onderpand een erfenis uit het verleden. Het Nationaal Restauratiefonds is in 2015 gestopt met hypotheken voor coffeeshops. NIBC zegt dit enkele jaren geleden te hebben beëindigd. Woningcorporaties Ymere en De Key melden geen nieuwe panden meer aan coffeeshops te verhuren.

Deel 4
Huisadvocaat wietwinkelbond meer bezig met bank- dan strafzaken

‘De bovenwereld heeft grote belangen in coffeeshops? En dan zijn wij van de coffeeshops zeker de onderwereld?,’ fulmineert Bart Vollenberg, van brancheorganisatie Cannabis Connect.

Het is eventjes op eieren lopen als Het Financieele Dagblad en Investico de belangrijkste bevindingen van hun onderzoek naar cannabiswinkels voorleggen aan vertegenwoordigers van de sector. Die reageren aanvankelijk gepikeerd.

Vollenberg is vergezeld van Joachim Helms, voorzitter van de Bond van Cannabis Detaillisten, en de aan Cannabis Connect verbonden onderzoeker Nicole Maalsté. Zoals het hoort in de polder hebben ook verkopers van softdrugs hun eigen middenveldorganisaties.

De designcoffeeshops Skunk en Relax die op verzoek van de gemeente Sittard naast het station zijn gevestigd. Foto: Peter Kessels

Als de commotie weer is gedaald, becijferen FD en Investico nog eens dat de bovenwereld belangen heeft bij meer dan de helft van de Nederlandse wietwinkels. ‘Bovenwereld betekent dat er ook een onderwereld is,’ licht Vollenberg hun aanvankelijke verontwaardiging toe. Namens de 250 cannabisondernemers die zij organiseren, is het trio de associatie van coffeeshops met criminaliteit beu.

‘Volgens het Openbaar Ministerie zijn vrijwel alle coffeeshophouders rotte appels,’ zegt Maalsté. Maar de meeste antecedenten van coffeeshops veroorzaakt diezelfde overheid volgens haar door te eisen dat een coffeeshop maximaal 500 gram cannabis in de winkel mag hebben. Onwerkbaar, meent zij. Strafrechtelijke antecedenten die hiervan het gevolg zijn, zijn volgens haar eigenlijk niet mee te tellen als echte antecedenten.

Maalsté: ‘Als coffeeshophouder sta je met een been in de illegaliteit.’ Verkoop van softdrugs is legaal, maar de inkoop illegaal. ‘Dus je kan als coffeeshopondernemer alleen een zaak runnen met behulp van illegale activiteiten.’ Vollenberg: ‘Doordat we illegaal moeten inkopen, zijn wij zwartwassers van geld dat wit bij ons binnenkomt.’

‘De schizofrenie van het overheidsbeleid dwingt ons in allerlei bochten,’ zegt Helms. Het verbaast de voorzitter van de Bond van Cannabis Detaillisten dat gerenommeerde bedrijven als banken grote belangen blijken te hebben bij de coffeeshopsector. ‘Banken zeggen altijd dat ze niet met onze branche in verband willen worden gebracht. Daardoor is de huisadvocaat van onze bond tegenwoordig veel meer met bankzaken bezig dan met strafzaken.’

‘Liever een coffeeshop dan een schoenenwinkel als huurder’
Bart Vollenberg van brancheorganisatie Cannabis Connect

Vollenberg is minder verrast: ‘Dit tekent de hypocrisie in Nederland. Quote-500-mensen wachten op legalisering om een graantje mee te kunnen pikken. Ik heb meegemaakt dat een vastgoedman een vastgoedpakket kocht met een paar coffeeshops. Dan vraagt hij eerst of wij een koper weten. Een paar maanden later wil hij deze huurders niet meer kwijt, omdat ze een prima rendement opleveren. Liever een coffeeshop dan een schoenenwinkel als huurder.’

Uit het FD/Investico-onderzoek blijkt dat een derde (175) van de 570 coffeeshops via de exploitatie, het vastgoed of de financiering – exclusief banken en publieke instellingen - deel uitmaakt van een netwerk van minstens 2 coffeeshops. Een vijfde (117) zit in een netwerk van minstens 3 coffeeshops en 16% (90) in een verband van minstens 4. Staat deze ketenvorming op gespannen voet met de kleinschaligheid die de overheid eist van coffeeshops? ‘Kleinschalig in de zin van lokaal gericht,’ reageert Maalsté. ‘Niet te zichtbaar. De overheid heeft nooit aangegeven dat er geen ketens zouden mogen zijn.’

Helms snapt de ketenvorming wel: ‘Als coffeeshopondernemer kan je weinig anders met je verdiende geld dan je eigen pand kopen of een nieuwe coffeeshop beginnen. Je kan er niet mee naar het buitenland en ook in Nederland zijn weinig andere mogelijkheden.’

De gemeente Amsterdam claimt de coffeeshopsector schoon te hebben geveegd. Maar FD/Investico vinden bij 53 van de 167 Amsterdamse coffeeshops nog criminele antecedenten, voor een groot deel via de huisvesting. ‘Dat zegt meer over de vastgoedsector dan over coffeeshops,’ reageert Helms. ‘Iedereen weet welke coffeeshops slecht zijn,’ zegt Vollenberg. ‘Die shops sluiten zich ook niet aan bij een bond,’ vult Maalsté aan. Vollenberg: ‘Tegenover hen voelt de overheid zich niet krachtig genoeg.’

Om ‘het kaf van het koren te scheiden’ is Cannabis Connect opgericht, zegt Helms. ‘We willen meedenken over regulering van de hennepteelt en de illegale markt zoveel mogelijk de kop indrukken,’ stelt Maalsté. Overleg met de politiek hoort daarbij, legt Helms uit. Om te voorkomen dat de politiek uit onwetendheid nieuwe fouten maakt, zoals de invoering van een wietpas of de eis dat voorverpakte staatswiet moet worden verkocht. ‘Dat leidt alleen tot meer straatdealers en overlast,’ zegt Helms.

Vollenberg: ‘Nederland heeft veertig jaar in dit overheidsbeleid geïnvesteerd. Dat werpt nu vruchten af. We willen een volgende stap: regulering van de wietteelt en normalisatie van de sector. Zodat we met de banken kunnen samenwerken. En Nederland weer koploper wordt. Voorkom dat alleen Canada, Israël en Amerika de vruchten plukken van de cannabissector.’

Verantwoording

De data voor het coffeeshoponderzoek van Het Financieele Dagblad en Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico zijn de eerste helft van 2017 verzameld. Openbare data van Company.info zijn gecombineerd met die van het Kadaster, en aangevuld met gegevens van gemeenten, rechtspraak.nl, perspublicaties, Kamer van Koophandel en internetrecensies van coffeeshopklanten. Het resultaat is een momentopname van alle 570 coffeeshops die in Nederland gedoogd door de gemeente cannabis verkopen. Hiervan publiceren Het Financieele Dagblad en Investico een samenvatting, onder meer via een interactieve kaart op www.fd.nl/coffeeshops

Het Financieele Dagblad en Investico hebben hun uiterste best gedaan om ervoor te zorgen dat de selectie van openbare informatie in de interactieve coffeeshopkaart en in de publicaties over dit onderzoek in Het Financieele Dagblad en De Groene Amsterdammer feitelijk correct zijn. Personen en instellingen die toch onjuistheden menen tegen te komen, worden vriendelijk verzocht dit te melden bij coffeeshops@fd.nl.

Dit artikel is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (www.fondsbjp.nl).

Reageren? Mail naar coffeeshops@fd.nl